Een gevolg van de Franse revolutie was de scheiding van staat en kerk. Hierdoor werd Frankrijk een seculiere staat, een wereldlijke staat waarin men niets moest hebben van kerkelijke zaken. Ook de in 1582 door de kerk ingevoerde Gregoriaanse kalender, die nu nog steeds in bijna alle landen van de wereld wordt gebruikt, ging in de ban.

In november 1793 werd de zogenoemde Republikeinse kalender ingevoerd, zowel in Frankrijk alsook in de veroverde gebieden. Dit gebeurde met terugwerkende kracht, zodat 22 september 1792 de eerste dag was van de eerste maand van het jaar 1 van de Franse revolutionaire jaartelling. Dit was de geboortedatum van de Eerste Franse Republiek en tevens de eerste dag van de herfst.

Een volledige bespreking van deze kalender zou te uitgebreid en te ingewikkeld worden. Daarom beperken we ons hier tot datgene wat van belang is om te weten wanneer we een in het Frans geschreven akte uit die tijd tegenkomen. Daarin werd namelijk deze jaartelling gebruikt. Met ingang van 1 januari 1806 ging men weer de Gregoriaanse kalender gebruiken omdat de Franse republikeinse geen succes bleek.

Ontwerp van de Franse kalender

De Franse republikeinse kalender was een ontwerp van de wiskundige Charles-Gilbert Romme (1750-1795). Hij werd hierbij geholpen door de astronomen Lalande, Delambre en Laplace. De schrijver, acteur en dichter Fabre d’Églantine koos de namen voor de maanden.

De naam van elke maand was gebaseerd op een kenmerk van het Franse klimaat. Het seizoen was te herkennen aan de uitgang: herfstmaanden eindigden op -aire, wintermaanden op -ôse, lentemaanden op -al en zomermaanden op -idor. De naamdagen van de rooms-katholieke heiligen werden vervangen door de naam van een dier, een werktuig, een plant, boom, mineraal of delfstof.

Elk jaar had 12 maanden van elk 30 dagen. Een maand was verdeeld in 3 weken van elk 10 dagen. Een dag telde 10 uren en een uur bevatte 100 minuten. Omdat een jaar bestaat uit 365 dagen, miste de Franse kalender dus aan het einde van een jaar vijf dagen (en bij een schrikkeljaar zes). Deze ontbrekende dagen werden toegevoegd aan het einde van het kalenderjaar als aanvullende dagen (‘jours complémentaires’), beginnend op 17 of 18 september en eindigend op 21, 22 of 23 september.

Jaren

Jaar I.      22 september 1792 - september 1793
Jaar II.     22 september 1793 - september 1794
Jaar III.    22 september 1794 - september 1795
Jaar IV.    23 september 1795 - september 1796
Jaar V.     22 september 1796 - september 1797
Jaar VI.    22 september 1797 - september 1798
Jaar VII.   22 september 1798 - september 1799
Jaar VIII.  23 september 1799 - september 1800
Jaar IX.    23 september 1800 - september 1801
Jaar X.     23 september 1801 - september 1802
Jaar XI.    23 september 1802 - september 1803
Jaar XII.   24 september 1803 - september 1804
Jaar XIII.  23 september 1804 - september 1805
Jaar XIV.  23 september 1805 - december 1805
1806.       Herinvoering Gregoriaanse kalender

Maanden

Herfstmaanden (uitgang -aire)
Vendémiaire: Wijnmaand (22 september - 21 oktober)
Brumaire: Mistmaand (22 oktober - 20 november)
Frimaire: Koudemaand (21 november - 20 december)

Wintermaanden (uitgang -ôse)
Nivôse: Sneeuwmaand (21 december - 19 januari)
Pluviôse: Regenmaand (20 januari - 18 februari)
Ventôse: Windmaand (19 februari - 20 maart)

Lentemaanden (uitgang -al) Germinal: Kiemmaand (21 maart - 19 april)
Floréal: Bloemmaand (20 april - 19 mei)
Prairial: Weidemaand (20 mei - 18 juni)

Zomermaanden (uitgang -idor) Messidor: Oogstmaand (19 juni - 18 juli)
Thermidor: Hittemaand (19 juli - 17 augustus)
Fructidor: Fruitmaand (18 augustus - 16 september)

Dagen

Primidi - dag 1, 11 of 21
Duodi - dag 2, 12 of 22
Tridi -  dag 3, 13 of 23
Quartidi - dag 4, 14 of 24
Quintidi - dag 5, 15 of 25
Sextidi - dag 6, 16 of 26
Septidi - dag 7, 17 of 27
Octidi - dag 7, 17 of 27
Nonidi - dag 9, 19 of 29
Décadi - dag 10, 20 of 30

Jours complémentaires of Sansculotides

Jour de la vertu - dag van de deugd (17 of 18 september)
Jour du génie - dag van het vernuft (18 of 19 september)
Jour du travail - dag van de arbeid (19 of 20 september)
Jour de l’opinion - dag van de meningsuiting (20 of 21 september)
Jour des récompenses - dag van de beloning (21 of 22 september)
Jour de la révolution - Revolutiedag (schrikkeldag in 1795, 1799 en 1803)

Deze aanvullende dagen (‘jours complémentaires’) waren feestdagen en behoorden niet tot een maand. Ze werden ook wel ‘Sansculotides’ genoemd, afgeleid van het woord sansculotte dat letterlijk ‘zonder kniebroek’ betekent. Sansculotten was de bijnaam van de revolutionairen gedurende de Franse revolutie. Dat waren voornamelijk handwerkslieden, kleine handelaren en winkeliers die een lange (armeluis)broek droegen en geen elegante kniebroek zoals de adel. Later werd sansculotte een spotnaam voor de Franse soldaat.

Raadpleeg het internet voor meer informatie of een exacte datum. Via de zoekterm ‘Franse kalender’ zijn diverse conversietabellen te vinden.

Lees ook:
De Franse volkstelling – Inleiding
Franse volkstelling Hoensbroek

Een kalenderblad van het jaar III. Deze afbeelding is gemaakt in 1794 door de Franse kunstenaar Philibert Louis Debucourt (1765-1823).
(Wikimedia Commons)

Een Frans decimaal zakhorloge. (Wikimedia commons)

Kalenderbladen ontworpen in 1797-1798 door de Parijse schilder Louis Lafitte (1770-1828).
(Wikimedia commons)