Onlangs is het karakteristieke hoekpand aan de Akerstraat-Kouvenderstraat gerenoveerd.
Ooit was dit woon-winkelhuis een bloeiend filiaal van de winkelketen De Gruyter.

De huisstijl van de De Gruyter

Aan het begin van de 20ste eeuw verschenen er kleine kruideniersketens in Nederland, waaronder De Gruyter. Ze vernieuwden hun winkels, boden een breed assortiment van A-merken aan en introduceerden koffie en thee. Deze winkels kregen een luxueuze en hygiënische uitstraling.

De Gruyter ontwikkelde een geheel eigen huisstijl. Het interieur van de winkels was ingericht met kristallen kroonluchters en houten voorraadbakken. Aan de wanden prijkten tegeltableaus met afbeeldingen van de oogst of exotische taferelen van herkomstgebieden van producten zoals koffie.

De visuele identiteit van De Gruyter kwam ook tot uiting in het uiterlijk van de winkelpanden. Van 1906 tot 1925 was Willem Welsing de huisarchitect. De opvallende architectuur van de winkelpanden, die meestal op een hoek lagen, was sterk beïnvloed door de Art Deco.
De pui moest volgens de huisstijl worden bekleed met blauw geglazuurde tegels (later blauw-groen) waarin de lettervormen als reliëftegels met goudglanzend glazuur werden aangebracht.

Omstreeks 1920 was het inmiddels gebruikelijk om de gevels ook van keramische bouwelementen te voorzien. De keramische tegels en bouwelementen werden in opdracht van architect Welsing vervaardigd door de aardewerkfabriek ‘De Koninklijke Porceleyne Fles’ in Delft. Deze producent van het fameuze Delfts Blauw aardewerk geniet tegenwoordig internationale bekendheid onder de naam ‘Royal Delft’.
Welsings opvolger was architect Teunis Wilschut. Hij ontwierp voor De Gruyter zakelijkere panden in de strakkere stijl van de Amsterdamse School, maar wel nog met de toepassing van de blauwe tegels.

De Gruyter in Hoensbroek

In november 1926 vroeg het ‘Ondersteuningsfonds van de Staatsmijnen in Limburg’ een bouwvergunning aan voor de bouw van een woon-winkelhuis met bakkerij en vier winkelhuizen met woningen op het terrein aan de Akerstraat-Kouvenderstraat in Hoensbroek. Een van de te bouwen panden was het hoekhuis aan de Akerstraat 180. In juni 1927 kondigde het Limburgsch Dagblad de vestiging van het 156ste filiaal van De Gruyter aan.

De geschiedenis van de winkelketen De Gruyter begon in 1818, toen Piet de Gruijter (1795-1867) uit Den Bosch een kruidenierswinkeltje opende in zijn geboortestad. Zijn winkel ging over van generatie op generatie en groeide uit tot een riant familiebedrijf. Uiteindelijk boden 17 fabrieken en 525 winkels in Nederland, met nog een aantal in Duitsland en België, werk aan vele duizenden werknemers.
In 1953 opende Dirk van den Broek in Amsterdam de allereerste supermarkt van Nederland. Al gauw verrezen er meer van zulke grote zelfbedieningszaken. De Gruyter hield echter vast aan het oude verkoopsysteem en kon na verloop van tijd niet meer concurreren met deze grote firma’s en hun lage prijzen. De laatste winkel van De Gruyter sloot in 1977.
De meeste Gruyter-panden kregen een andere (winkel)bestemming en de gevels werden aangepast. Toch liet men grotendeels de herkenbare Gruyter-elementen aan de voorgevels intact, ook in Hoensbroek.

Hoorn, september 2019.
(Foto: Alf van Beem )

De winkel in Hoensbroek voldeed eveneens aan de huisstijl van De Gruyter. In de blauwe tegelbekleding van de pui waren niet alleen elementen verwerkt in art-decostijl, maar ook architectonische keramiek: twee reliëfs die Mercurius voorstellen.
Mercurius is de Romeinse god van de handel (mercator = koopman). Zijn Griekse tegenhanger is Hermes, hoewel de Grieken hem amper als god van de handel vereerden. Voor de Grieken was Hermes namelijk vooral de god van de reizigers en boodschapper van de goden.

Na de renovatie

Het voormalige pand van De Gruyter aan de Akerstraat lag er tot voor kort nogal verwaarloosd bij. Nu staat het weer strak in de verf. Een gedeelte van de originele Delfts blauwe keramische tegelbekleding, vervaardigd door de 'Koninklijke Porceleyne Fles', is verwijderd en vervangen door witgeschilderde baksteen. De overige tegels en de reliëfs zijn in eigentijds mat grijs overgeschilderd.
Over smaak valt niet te twisten. Maar de markante elementen die al bijna een eeuw de gevel sieren, hebben wellicht voorgoed hun glans verloren.